Ξάνθη: Ιστορία, αρχιτεκτονική, πολιτισμός – Αφιέρωμα του travel.gr

Εντυπωσιακά σπίτια, τα οποία συνδυάζουν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με τον νεοκλασικισμό και την τεχνοτροπία της οθωμανικής εποχής. Μουσεία και διάφοροι χώροι πολιτισμού. Παλιές εκκλησίες. Λιθόστρωτα σοκάκια και σταυροδρόμια με τις λεγόμενες «φαλτσογωνίες», ώστε να χωράνε (τις παλιές μέρες) να περάσουν και τα κάρα και τα αυτοκίνητα.

Όπως είναι και ευρύτερα γνωστό, η παραγωγή και εμπορία καπνού ήταν ο βασικός μοχλός για την πρωτοφανή άνθιση της πόλης, από τον 19ο αιώνα ως και τις αρχές του 20ού. Οπότε αξίζει να αφιερώσετε χρόνο ώστε να δείτε και τις επιβλητικές παλιές καπναποθήκες –μία ακόμη πολύτιμη κληρονομιά της Ξάνθης.

Τα εδάφη της περιοχής της Ξάνθης ήταν ιδανικά για την καλλιέργεια αρωματικού και εξαιρετικής ποιότητας καπνού. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από τον 18ο αιώνα θεωρούνταν από τις καλύτερες ποικιλίες στον κόσμο, με αποτέλεσμα οι τιμές του να φτάνουν στα ύψη. Τα καπνά μεταφέρονταν στα λιμάνια του Πόρτο Λάγος και της Καβάλας για να φτάσουν από εκεί στην Κωνσταντινούπολη και σε πόλεις του εξωτερικού.

Για την Ξάνθη, λοιπόν, η Belle Époque ήταν η εποχή από το 1860 μέχρι το 1913, όταν κι έζησε τη μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη χάρη στον καπνό. Οι μεγαλόπρεπες κατοικίες των εμπόρων, τα μαγαζιά και οι καπναποθήκες είναι μέχρι σήμερα μάρτυρες του πλούτου όσων Ρωμιών διέθεταν τότε τον κοσμοπολιτισμό, αλλά και τη δυνατότητα να κινούνται στο διεθνές περιβάλλον –αντίθετα με τους Οθωμανούς, οι οποίοι παρέμειναν στις χειρωνακτικές δουλειές της καλλιέργειας και επεξεργασίας του καπνού. Μετά το 1860 η Ξάνθη αναδείχθηκε ως διοικητικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής, υποσκελίζοντας τη γειτονική Γενισέα, η οποία επίσης παρήγαγε καπνά.

Τα καπνομάγαζα ή καπναποθήκες χτίζονταν συνήθως κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό ή σε πεδινά σημεία. Εκεί η γη ήταν φτηνή, ενώ υπήρχαν και οι κατάλληλες συνθήκες, όπως η υγρασία που χρειάζονταν τα καπνά στη διάρκεια της αποθήκευσής τους, ώστε να μην ξεραίνονται τα φύλλα τους. Αρχικά ήταν μονώροφες με τετράρριχτη στέγη. Σύντομα, όμως, απέκτησαν κι άλλους ορόφους, ημιυπόγεια και στέγες διαφορετικών τύπων. Ήταν φτιαγμένες από πέτρα και τα πατώματα ήταν ξύλινα. Μεγάλα παράθυρα επέτρεπαν στο εσωτερικό να φωτίζεται και να αερίζεται.

Οι μεγάλες καπναποθήκες χτίστηκαν από το 1860 έως το 1912, όταν σε όλη την πόλη υπήρχε οικοδομικός οργασμός. Συμβόλιζαν το κύρος των ιδιοκτητών τους και συνδύαζαν παραδοσιακά στοιχεία με την αρχιτεκτονική των κτιρίων που κατασκευάστηκαν μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Είχαν επίσης επιρροές από το ρεύμα του νεοκλασικισμού και του νεορομαντισμού.

Σημαντικό παράδειγμα επανάχρησης παλιών καπναποθηκών αποτελεί το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης (https://fthrace.gr/), ένας μη κυβερνητικός και μη κερδοσκοπικός φορέας που δραστηριοποιείται στον χώρο του πολιτισμού και της εκπαίδευσης. Ιδρύθηκε το 1998 με πρωτοβουλία της Βιργινίας Τσουδερού. Φιλοξενείται σε δύο μεγάλες καπναποθήκες. Μάλιστα, η μία από αυτές, η επιβλητική «Π», ήταν η πρώην Καπναποθήκη Οθωμανικού Μονοπωλίου «Ρεζή», η οποία χρονολογείται στα τέλη του 19ου αιώνα.

Το παζλ της Παλιάς Πόλης

Η ποικιλομορφία στην αρχιτεκτονική οφείλεται στις διαφορετικές φάσεις ανοικοδόμησης, στα προνόμια που απέκτησαν οι Χριστιανοί από τους Μουσουλμάνους κυρίαρχους της περιοχής και βέβαια στις επιρροές που δέχθηκαν οι καπνέμποροι κάνοντας ταξίδια στην Ευρώπη. Οι συνοικίες δημιουργήθηκαν γύρω από τις εκκλησίες, οι οποίες χτίστηκαν πάνω σε παλιότερους βυζαντινούς ναούς. Από το 1860 ξεκίνησε η δεύτερη φάση ανοικοδόμησης της πόλης, που ξέφυγε από τα όρια της βυζαντινής Ξάνθειας και επεκτάθηκε προς την σημερινή κεντρική πλατεία. Ήταν ίσως η κορυφαία περίοδος οικονομικής ακμής της Ξάνθης.

Ενώ θαυμάζετε τα εντυπωσιακά κτίρια, εντωμεταξύ, μπορείτε να κάνετε στάσεις σε καφενεία, ταβέρνες, νεανικά στέκια, μαγαζιά, καλλιτεχνικά εργαστήρια, φούρνους και μπαράκια, ανάμεσα στον κόσμο που πλημμυρίζει τα σοκάκια όλες τις ώρες της ημέρας. Βλέπετε, αυτή η πόλη δεν είναι «σκηνικό». Οι άνθρωποι ζουν εδώ και απολαμβάνουν μια καθημερινότητα πολύ διαφορετική από εκείνη των μεγαλουπόλεων.

Τα μεγαλοπρεπή οικήματα και δημόσια κτίρια της Ξάνθης φτιάχτηκαν από τεχνίτες διαφόρων ειδικοτήτων –οικοδόμους, λιθοξόους, σιδεράδες, ξυλουργούς, αγγειοπλάστες, γλύπτες– οι οποίοι ήρθαν από την Ήπειρο και τη βόρεια Θράκη και συνεργάστηκαν με τους ντόπιους. Οι Κουδαραίοι από την Ήπειρο, μάλιστα, έφτιαξαν σε προσόψεις σπιτιών και τα λιθανάγλυφα σύμβολά τους. Στους μαχαλάδες, επίσης, συνυπήρχαν κατοικίες των Ρωμιών, κονάκια, κτίρια με οθωμανικό και νεοκλασικό χαρακτήρα και πιο ανατολίτικα με σαχνισιά, αρχοντικά που θυμίζουν ιταλική αναγέννηση ή το κεντροευρωπαϊκό στυλ Αρ Ντεκό.

Η ανάμιξη των ρυθμών δημιούργησε και δείγματα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, όπως το κτίριο με πέτρες ροζ αποχρώσεων που στεγάζει το Δημαρχείο. Αντιπροσωπευτικό δείγμα είναι όμως και το οίκημα της οικογένειας Κουγιουμτζόγλου, που πλέον φιλοξενεί το Λαογραφικό Μουσείο. Επίσης, το αρχοντικό Καλούδη, με διακοσμητική ζωγραφική στις προσόψεις του. Ανάμεσα στα νεοκλασικά, πάλι, ξεχωρίζει το Μητροπολιτικό Μέγαρο: ένα επιβλητικό κτίσμα του 1896 με νέο-αναγεννησιακά χαρακτηριστικά. Εντυπωσιακά, βέβαια, είναι και τα οθωμανικά κονάκια με τα φιλοτεχνημένα ταβάνια, ενώ αν έχετε την τύχη να μπείτε σε κάποια ανακαινισμένα σπίτια θα δείτε ότι έχουν διατηρηθεί αρκετά από τα παλιά χαμάμ που υπήρχαν στην πόλη –μεγάλο προνόμιο για τους τυχερούς ιδιοκτήτες του σήμερα.

Το πολύμορφο παζλ συμπληρώνει η συνύπαρξη οθωμανικών με ορθόδοξα εκκλησιαστικά μνημεία, που είναι συνήθως τρίκλιτες βασιλικές, με λιτές όψεις. Οι σπουδαιότεροι ναοί είναι των Ταξιαρχών του 1834, του Αγίου Γεωργίου (1835) στη λεγόμενη συνοικία των καπνεμπόρων και του Αγίου Βλασίου του 1838. Στο κέντρο της Παλιάς Πόλης θα δείτε βέβαια και τον ναό του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος δεσπόζει στην Παλιά Πόλη, αποτελώντας και τη μητρόπολη της Ξάνθης. Χτίστηκε το 1839, πάνω σε ερείπια παλαιότερης εκκλησίας, που καταστράφηκε από πυρκαγιά. Ξεχωρίζει το καμπαναριό του 1924 με νεοκλασικά και νεο-βυζαντινά στοιχεία.

Στα μουσεία της Παλιάς Πόλης

Τα αρχοντικά σπίτια όπου στεγάζονται τα μουσεία αποτελούν βασικά αξιοθέατα της Ξάνθης και στη διάρκεια της επίσκεψής σας, εκτός από τα εκθέματα, θα θαυμάσετε και τους εντυπωσιακούς εσωτερικούς τους χώρους.

Σε αυτό ανακαινισμένο και πλούσια διακοσμημένο οίκημα γεννήθηκε το 1925 και έζησε κάποια από τα παιδικά του χρόνια ο Μάνος Χατζιδάκις. Είναι ένα αληθινό έργο τέχνης, χαρακτηρισμένο ως διατηρητέα οικία, στην οποία συνυπάρχουν μπαρόκ και νεοκλασικά στοιχεία. Χτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και ανήκε στον Αβραάμ Δανιέλ, έναν πλούσιο Εβραίο της εποχής. Χρόνια αργότερα φιλοξένησε την Εφορία και στη συνέχεια το Φρουραρχείο. Λειτουργεί πλέον ως «Πολυχώρος Σκέψης και Τέχνης».

Λαογραφικό Μουσείο

Άνοιξε το 1975 και, όπως είπαμε, στεγάζεται στο καταπληκτικό διατηρητέο αρχοντικό των αδελφών Αθανασίου & Παντελή Κουγιουμτζόγλου (1860). Ήταν μια διπλή κατοικία, κάθε μία με δική της είσοδο, ενώ στην πίσω πλευρά είχε και χαμάμ. Θα σας εντυπωσιάσουν τα ξυλόγλυπτα ταβάνια και οι τοιχογραφίες, που δημιουργήθηκαν από Γερμανούς και Βαυαρούς καλλιτέχνες στα τέλη του 19ου αιώνα. Το μουσείο αφηγείται τη νεότερη ιστορία της Ξάνθης μέσα από πλήθος εκθεμάτων, ξεκινώντας από το 1860 –τη «χρυσή» εποχή της καλλιέργειας του καπνού. Στο ισόγειο, όπου διοργανώνονται προβολές, διαλέξεις και συναυλίες, θα δείτε ενδιαφέρουσες αναπαραστάσεις από τη ζωή της αστικής τάξης εκείνων των καιρών. Στον όροφο υπάρχει η πτέρυγα με τις κρεβατοκάμαρες, ο χώρος για τις περιοδικές εκθέσεις κ.ά. (τηλ. 24510 25421).

Δημοτική Πινακοθήκη

Στη διασταύρωση των οδών Ορφέως & Πινδάρου, στην καρδιά της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης, θα βρείτε το διατηρητέο αρχοντικό της οικογένειας Καλεύρα, που καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη. Χτισμένο στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, συνδυάζει την ηπειρώτικη και τη δυτικομακεδονική αρχιτεκτονική. Η πινακοθήκη εγκαινιάστηκε το 1997 και πήρε το όνομα του Χρήστου Παυλίδη, του Ξανθιώτη ζωγράφου που της χάρισε πολλά από τα έργα του. Κατά καιρούς φιλοξενεί εκθέσεις και άλλων καλλιτεχνών (τηλ. 25410 76363). Δείτε την ψηφιακή πινακοθήκη στο: https://pinakothiki.cultureofxanthi.gr.

Το Σπίτι της Σκιάς

Με μότο του τη φράση «δείτε αυτό που δεν μπορεί να ιδωθεί», ο μηχανικός περιβάλλοντος Τριαντάφυλλος Βαϊτσης δημιούργησε ένα πρωτότυπο μουσείο στην Παλιά Πόλη όπου το φως ζωγραφίζει στους τοίχους. Τα άμορφα και παράξενα γλυπτά του προβάλλουν στους τοίχους